Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, việc chuyển đổi sang giao thông bền vững trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của nhiều quốc gia. Những kinh nghiệm từ các nước tiên tiến không chỉ mang lại cái nhìn sâu sắc mà còn là bài học quý giá cho Việt Nam trong việc xây dựng chính sách giao thông hiệu quả và bền vững.
Xe điện tại Quảng Châu (Trung Quốc). Ảnh: Hoàng Linh
Những Bài Học Từ Các Quốc Gia Tiên Phong
Để giảm thiểu phát thải, các quốc gia đã áp dụng nhiều chiến lược khác nhau, từ việc cấm xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch đến khuyến khích sử dụng xe điện và phương tiện công cộng. Mỗi quốc gia có cách tiếp cận riêng, phù hợp với điều kiện kinh tế và xã hội của mình.
Na Uy nổi bật với thành công trong việc chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện. Từ năm 2020, hơn một nửa số xe mới bán ra tại quốc gia này là xe điện, và con số này vẫn đang tăng lên. Chính phủ Na Uy đã đặt ra mục tiêu cấm bán xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch từ năm 2025, đồng thời triển khai nhiều chính sách hỗ trợ như miễn thuế và đầu tư vào hạ tầng sạc công cộng.
Điểm đặc biệt ở Na Uy là chính sách khuyến khích người dân chuyển đổi phương tiện bằng cách tạo ra nhiều lợi ích cho xe điện, như cho phép sử dụng làn xe buýt và miễn phí cầu đường.
Một trạm sạc xe điện tại Circle K ở Na Uy. Ảnh: Businessweek
Hà Lan cũng không kém phần nổi bật với chính sách thuế ưu đãi cho xe điện và đầu tư vào hạ tầng sạc nhanh. Quốc gia này đã tích hợp quy hoạch đô thị thông minh với giao thông sạch, khuyến khích sử dụng xe đạp và phương tiện công cộng điện.
Pháp và Anh cũng đã đặt ra mục tiêu cấm bán xe chạy bằng xăng và diesel từ năm 2035, kèm theo các chương trình hỗ trợ tài chính cho người dân chuyển đổi phương tiện. Anh đã triển khai chương trình hỗ trợ lên đến 2.500 bảng cho mỗi xe điện mới, trong khi Pháp ưu tiên hỗ trợ cho những người có thu nhập thấp.
Trung Quốc, với vai trò là thị trường ô tô lớn nhất thế giới, đã sớm đặt ra mục tiêu giảm phụ thuộc vào xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch. Từ năm 2017, nước này yêu cầu các hãng xe phải đáp ứng hạn mức bán xe không phát thải. Các thành phố lớn như Bắc Kinh và Thượng Hải đã áp dụng hạn ngạch đăng ký xe xăng, trong khi xe điện được miễn hạn ngạch.
Đăng kiểm khí thải cho xe máy cá nhân tại Đài Loan (Trung Quốc). Ảnh: Hoàng Linh
Singapore, với diện tích hạn chế, đã có chính sách hạn chế số lượng xe lưu thông từ lâu. Chính phủ nước này đã tuyên bố sẽ loại bỏ toàn bộ xe xăng vào năm 2040 và đầu tư mạnh vào xe buýt và taxi điện.
Đài Loan cũng là một ví dụ điển hình trong việc chuyển đổi xe máy, với mục tiêu sử dụng hoàn toàn xe điện vào năm 2035. Chính quyền đã trợ cấp cho việc đổi xe máy cũ lấy xe điện mới và phát triển hệ thống đổi pin nhanh chóng.
Chiến Lược Toàn Diện Để Thành Công
Việc chuyển đổi phương tiện chỉ là một phần trong hệ thống giải pháp toàn diện nhằm giảm phát thải. Nhiều quốc gia đã kết hợp các yếu tố như quy hoạch đô thị, tăng thuế nhiên liệu hóa thạch, và đầu tư vào vận tải công cộng chất lượng cao để đạt được mục tiêu này.
Chẳng hạn, Paris đã quy hoạch lại đô thị theo mô hình “15 phút”, giúp người dân dễ dàng tiếp cận các tiện ích trong bán kính đi bộ. Đồng thời, việc tăng thuế cho nhiên liệu ô nhiễm và giảm thuế cho phương tiện thân thiện với môi trường cũng là một phần quan trọng trong chiến lược này.
Nếu nguồn điện không sạch, việc giảm phát thải từ xe điện chỉ có tác dụng tại chỗ. Một yếu tố quan trọng mà các quốc gia cần cân nhắc là an ninh năng lượng. Dù xe điện giúp giảm phát thải tại chỗ, nhưng nguồn điện có thể đến từ các nhà máy nhiệt điện gây ô nhiễm.
Tại Việt Nam, các thành phố lớn đang đối mặt với nguy cơ thiếu điện vào mùa hè, trong khi lưới điện chưa đồng đều. Việc khuyến khích sử dụng xe điện cần đi đôi với kế hoạch đầu tư vào năng lượng tái tạo và hạ tầng trạm sạc thông minh.
Bài Học Quý Giá Cho Việt Nam
Nhìn từ kinh nghiệm quốc tế, việc đặt ra lộ trình cụ thể và minh bạch, kết hợp giữa hỗ trợ và điều tiết là rất quan trọng. Hạ tầng trạm sạc, ưu đãi tài chính và quy hoạch giao thông thông minh là ba yếu tố cốt lõi để chính sách hạn chế xe xăng có thể phối hợp hài hòa với các giải pháp giảm phát thải.
Đối với các thành phố lớn như Hà Nội và Hồ Chí Minh, cần thử nghiệm các khu vực hạn chế xe xăng và phát triển mạnh xe điện hai bánh và xe buýt điện. Hạn chế xe xăng chỉ có hiệu quả khi người dân có lựa chọn thay thế hợp lý và tiện dụng.
Việc chuyển đổi cần được thực hiện một cách từ từ, tránh gây sốc cho xã hội. Cần có các chính sách hỗ trợ tài chính và tái đào tạo nhân lực trong ngành cơ khí – xăng, dầu để đảm bảo sự chuyển đổi diễn ra suôn sẻ.
Lắp ráp xe máy điện tại khu công nghiệp Nội Bài (Hà Nội). Ảnh: Hoàng Linh
Cần chú ý đến khả năng chi trả và nhu cầu thực tế của người dân, vì xe máy vẫn là phương tiện phổ biến và tiết kiệm. Nếu không có hỗ trợ từ chính phủ, nhiều người sẽ khó có khả năng tài chính để chuyển sang xe điện.
Cuối cùng, việc chuyển đổi cũng cần gắn liền với lộ trình đào tạo lại nguồn nhân lực trong ngành kỹ thuật – cơ khí. Nếu không có kế hoạch tái cơ cấu việc làm, làn sóng điện hóa phương tiện có thể gây ra hệ lụy xã hội, đặc biệt tại các khu vực phụ thuộc vào dịch vụ sửa chữa xe truyền thống.
Nhìn chung, chuyển đổi sang phương tiện sạch là xu thế cần thiết để giảm phát thải. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa chính sách, thị trường và hành vi tiêu dùng. Kinh nghiệm từ các quốc gia tiên phong cho thấy, sự thành công đến từ việc xây dựng lộ trình khả thi và linh hoạt, lấy người dân làm trung tâm. Việt Nam có cơ hội để học hỏi và xây dựng một hệ thống giao thông xanh, sạch và thông minh, góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.