Đường sắt cao tốc đang trở thành một trong những giải pháp giao thông hiện đại và hiệu quả nhất trên thế giới. Nhiều quốc gia đã thành công trong việc triển khai các dự án này, từ việc lựa chọn mô hình tài chính cho đến việc đảm bảo tiến độ và kiểm soát chi phí. Bài viết này sẽ khám phá những kinh nghiệm quý báu từ các quốc gia điển hình và những bài học mà Việt Nam có thể rút ra.
Trung Quốc – Mô Hình Doanh Nghiệp Nhà Nước
Trung Quốc hiện đang dẫn đầu thế giới về mạng lưới đường sắt cao tốc với hơn 40.000 km đường ray, kết nối hầu hết các thành phố lớn. Thành công này không chỉ đến từ quy mô mà còn nhờ vào hệ thống chính trị tập trung, cho phép huy động nguồn lực quốc gia một cách hiệu quả. Chính phủ Trung Quốc đã phát hành hàng trăm tỷ USD trái phiếu để thu hút vốn từ các ngân hàng và nhà đầu tư cá nhân, giúp các dự án được triển khai nhanh chóng mà không gây áp lực lên ngân sách.
Hơn nữa, Trung Quốc còn khai thác giá trị thương mại từ các nhà ga đường sắt cao tốc, tạo ra các trung tâm đô thị mới xung quanh ga, từ đó tăng giá trị bất động sản và thu hút đầu tư. Điều này không chỉ giúp giảm áp lực hoàn vốn mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế của dự án trong dài hạn.
Nhật Bản – Kinh Nghiệm Huy Động Nguồn Lực Bền Vững
Nhật Bản, với hệ thống Shinkansen nổi tiếng, đã chứng minh rằng việc huy động và quản lý vốn bền vững là hoàn toàn khả thi. Dự án Shinkansen đầu tiên đã sử dụng nguồn vốn từ Ngân hàng Thế giới kết hợp với sự hỗ trợ của Chính phủ Nhật Bản. Khi hệ thống mở rộng, mô hình hợp tác công – tư (PPP) đã được áp dụng, trong đó nhà nước đầu tư vào hạ tầng cố định và khu vực tư nhân đảm nhận việc vận hành dịch vụ.
Điều đặc biệt là sau khi Công ty Đường sắt quốc gia Nhật Bản bị tư nhân hóa, các công ty đường sắt đã tự chủ về tài chính và rất thành công trong việc khai thác giá trị thương mại từ các khu vực quanh ga. Tỷ lệ hoàn vốn đầu tư của các tuyến Shinkansen dao động từ 4% đến 6%/năm, cho thấy tính khả thi của các dự án hạ tầng quy mô lớn.
Mỹ – Thách Thức Trong Mô Hình Thị Trường Tự Do
Mỹ đang trong quá trình phát triển hệ thống đường sắt cao tốc, đặc biệt là tại bang California. Tuy nhiên, các dự án này gặp nhiều thách thức về huy động vốn. California High-Speed Rail (CHSR) là một ví dụ điển hình, với kinh phí dự kiến ban đầu đã tăng lên hơn 100 tỷ USD do nhiều yếu tố khác nhau.
Khác với mô hình tập trung của Trung Quốc hay Nhật Bản, CHSR huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm chính quyền bang, chính phủ liên bang và khu vực tư nhân. Các dự án như Brightline ở Florida đã chứng minh rằng việc phát triển đường sắt cao tốc có thể thành công mà không cần trợ cấp trực tiếp từ ngân sách, mà dựa vào phát hành trái phiếu miễn thuế và vốn cổ phần tư nhân.
Không Thể Áp Dụng Dập Khuôn
Mặc dù có nhiều bài học từ các quốc gia điển hình, nhưng việc triển khai đường sắt cao tốc cần phải linh hoạt và phù hợp với điều kiện cụ thể của từng quốc gia. Tại Hàn Quốc, mô hình đầu tư hỗn hợp đã được áp dụng, trong đó chính phủ vay nợ thông qua doanh nghiệp nhà nước để tạo nguồn tài chính cho các dự án.
Ở Đông Nam Á, Indonesia cũng đang triển khai tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên nối Jakarta và Bandung, nhưng đã gặp phải nhiều rủi ro trong quá trình thực hiện. Điều này cho thấy rằng, các quốc gia mới triển khai cần có năng lực quản lý dự án cao để tránh những vấn đề phát sinh.
Cuối cùng, để phát triển đường sắt cao tốc thành công, cần có một chiến lược tổng thể, bao gồm quy hoạch hợp lý, mô hình tài chính phù hợp và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Việc huy động vốn cần có khung pháp lý rõ ràng và cam kết chính trị mạnh mẽ để đảm bảo thành công của các dự án.
(Còn tiếp)